نوع نگرش انسان‌ها نسبت به مسائل می‌تواند او را به سمت موفقیت هدایت و یا از آن دور کند. در همه ادیان و کتاب‌های آسمانی به مثبت اندیشی به گونه‌ای به انسان‌ها سفارش شده است، زیرا راه کمال را اندیشه مثبت می‌دانند و جایگاه ویژه‌ای در زندگی افراد دارد. یکی از دلایل متمایز بودن انسان‌ها از یکدیگر نوع تفکر و اندیشیدن آن‌ها نسبت به جهان پیرامون است. در این مطلب قصد داریم تا مثبت اندیشی در نهج‌البلاغه، قرآن و همچنین از نگاه بزرگان دین را بررسی کنیم. با مدنویس همراه باشید.
خرید کتاب نهج البلاغه ترجمه ابولفضل بهرام پور از دیجی کالا
مثبت اندیشی چیست؟
مثبت اندیشی در واقع به نوعی از اندیشیدن گفته می‌شود که انسان برای به دست آوردن نتیجه‌ای مثبت از بدترین شرایط تلاش می‌کند. فرد مثبت اندیش هیچ‌گاه افکار منفی را به ذهن خود راه نمی‌دهد و همیشه به مسائل با دید مثبت می‌نگرد. در واقع می‌توان گفت که مثبت‌اندیشی انتخابی بوده و افراد خودشان در انتخاب نوع تفکر خود نقش دارند.
انواع روش‌های مثبت اندیشی در نهج‌البلاغه
افراد در برخورد با مسائل و مشکلات دو نوع تفکر دارند، تفکر خوش‌بینانه و تفکر بدبینانه. افرادی که تفکر خوش‌بینانه دارند، مشکلات و اتفاقات ناگوار را گذرا دانسته و آن را تحت کنترل خود دارند اما افرادی که تفکر بدبینانه دارند مشکلات را ماندگار می‌دانند. حال می‌خواهیم روش‌های مثبت اندیشی را از نگاه امیرالمؤمنین در کتاب نهج‌البلاغه با بررسی کنیم:
خیر و مصلحتی دانستن مشکلات و صبوری
انسان‌ها خواه ناخواه در طول زندگی با مشکلاتی مواجه می‌شوند که ممکن است روح و روان آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد، برای مثال ممکن است عزیزی را از دست بدهد و یا اتفاقی رخ دهد که آینده فرد را تغییر دهد. مواجه با این غم و سختی‌ها گاه آنقدر انسان را تحت فشار قرار می‌دهد که باعث افسردگی می‌شود. افراد بدبین این مسائل را مانعی برای رسیدن به هدف و خوشبختی می‌دانند اما افراد خوش‌بین به این مسائل به دید پله صعودی برای کسب موفقیت می‌نگرند.
امام علی(ع) نیز در سخنان خود به مثبت اندیشی در نهج‌البلاغه توصیه فرموده‌اند و همواره مشکلات و سختی‌ها را به عنوان آزمون الهی و وسیله‌ای برای رشد آدمی معرفی می‌کنند:” قَدِ اخْتَبَرَهُمُ اللَّهُ بِالْمَخْمَصَةِ وَ ابْتَلَاهُمْ بِالْمَجْهَدَةِ وَ امْتَحَنَهُمْ بِالْمَخَاوِفِ وَ مَخَضَهُمْ بِالْمَكَارِهِ، فَلَا تَعْتَبِرُوا الرِّضَى وَ السُّخْطَ بِالْمَالِ وَ الْوَلَدِ جَهْلًا بِمَوَاقِعِ الْفِتْنَةِ، وَ الِاخْتِبَارِ فِي مَوْضِعِ الْغِنَى وَ الِاقْتِدَارِ: خداوندشان به گرسنگی امتحان نمود و به سختی‌ها مبتلا کرد و به وحشت‌ها بیازمود و به جفاها و ناخوشی‌ها بپالود، مبادا که مال و فرزند را ترازوی خشم و خشنودی خداوند پندارید، در حالی که ندانید که اگر توانگری و قدرت عطا می‌کند چیزی جز آزمایش شما نیست “ (نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۲)
امام علی(ع) صبر و شکیبایی، و اعتماد به حکمت خداوند را به عنوان روش‌های مقابله با مشکلات معرفی می‌کند.
موقتی دانستن اتفاق‌های ناگوار یا خوشایند
هیچ چیز در این دنیا ماندگار و ماندنی نیست. اما برخی از افراد اتفاق‌های بد و ناگوار را ماندنی و اتفاق‌های خوب و خوشایند را گذرا می‌دانند زیرا اینگونه افراد رویداد‌های منفی را همیشگی می‌دانند. امیرالمومنین نیز در خطبه ۹۹ نهج البلاغه به این موضوع اشاره کرده‌اند که امور دنیا، چه خوشی و‌چه بدی هر دو رو به زوال و نابودی می‌روند و نباید به آن‌ها دل بست:” وَ لَا تَجْزَعُوا مِنْ ضَرَّائِهَا وَ بُؤْسِهَا، فَإِنَّ عِزَّهَا وَ فَخْرَهَا إِلَى انْقِطَاعٍ وَ إِنَّ زِينَتَهَا وَ نَعِيمَهَا إِلَى زَوَالٍ وَ ضَرَّاءَهَا وَ بُؤْسَهَا إِلَى نَفَادٍ، وَ كُلُّ مُدَّةٍ فِيهَا إِلَى انْتِهَاءٍ وَ كُلُّ حَيٍّ فِيهَا إِلَى فَنَاءٍ: از سختی‌ها و رنج‌هایش فغان و زاری سر مدهید زیرا عزت و افتخارش پایان‌پذیر است و زیور و خواسته‌اش روی در زوال دارد و سختی‌ها و رنج‌هایش بر دوام نباشد، هر مدتی در آن پایان پذیرد و هر زنده‌ای بمیرد “
انتظارات مثبت داشتن
مثبت اندیشی در نهج‌البلاغه یکی از روش‌های داشتن اندیشه سالم و مثبت را انتظارات مثبت می‌داند. افرادی که نگاه مثبت دارند انتظار دارند که کارها طبق پیش‌بینی آن‌ها پیش رفته و مشکلاتشان حل شود اما فرد بدبین درست عکس این مسئله عمل می‌کند. افراد خوش‌بین و بدبین از از لحاظ رفتارهای عاطفی نیز بسیار باهم متفاوت هستند.
توجه به ویژگی‌های مثبت فردی
حضرت علی همواره انسان‌ها را به اینکه بایستی برای ارزش‌های خود احترام قائل شوند تشویق می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد که به ویژگی‌های مثبت خود توجه کنند برای مثال درخطبه ۵۳ نهج‌البلاغه می‌فرماید: ”لايَجْهَلُ مَبْلَغَ قَدْرِ نَفْسِهِ فِى الاْمُورِ، فَاِنَّ الْجاهِلَ بِقَدْرِ نَفْسِهِ يَكُونُ بِقَدْرِغَيْرِهِ اَجْهَلَ: کسی که قدر خویش را نداند، به طریق اولی، قدر دیگران را نتواند شناخت“
انسان اگر که به خودش و توانایی‌هایی که دارد نگاه مثبت داشته باشد بسیاری از ترس‌هایش در انجام دادن امور از بین رفته و خودش را لایق خوشحالی و خوشبختی می‌داند. از نظر روانشناسی نیز یکی از نشانه‌های سلامت روان داشتن امید و خوش‌بینی است.
مثبت‌اندیشی از منظر قرآن کریم
در بسیاری از آیات قرآن کریم نیز خداوند انسان‌ها را به مثبت اندیشیدن سفارش کرده است و می‌فرماید:” قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ: بگو به فضل و رحمت خداست كه [مومنان] باید شاد شوند و این از هر چه گرد مىآورند بهتر است.“ ( سوره یونس، آیه ۵۸)
از نمونه‌های بارز مثبت‌اندیشی در قرآن کریم نیز می‌توان به داستان حضرت یوسف و به چاه انداختن او توسط برادرانش اشاره کرد که با وجود تمام سختی‌هایی که در زندان کشید و سال‌ها از خانواده و پدرش دور بود و غم غربت را تحمل می‌کرد، اما پس ازملاقات پدرش از هیچ‌کدام از این مشکلات سخنی نگفت و عامل جفای برادرانش را شیطان دانست:
” وَرَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ یَا أَبَتِ هَـذَا تَأْوِیلُ رُوْیَایَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّی حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بَی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّیْطَانُ بَیْنِی وَبَیْنَ إِخْوَتِی إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِّمَا یَشَاء إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَكِیمُ: و پدر و مادرش را به تخت برنشانید، و پیش او به سجده در افتادند، و گفت: اى پدر، این است تعبیر خواب پیشین من، به یقین، پروردگارم آن را راست گردانید و به من احسان كرد آن گاه كه مرا از زندان خارج ساخت و شما را از بیابان باز آورد. پس از آنكه شیطان میان من و برادرانم را به هم زد بىگمان، پروردگار من نسبت به آنچه بخواهد صاحب لطف است، زیرا كه او داناى حكیم است “
اثرات مثبت‌اندیشی
از اثرات مثبت اندیشی در نهج‌البلاغه علاوه بر ارتباط اجتماعی سالم با افراد به موارد زیر نیز اشاره شده است:
- افزایش آرامش روحی و جسمی
- دور شدن از ترس و اضطراب
- رسیدن به موفقیت و کمال
- کاهش غم و اندوه ناشی از رویداد‌های ناگوار
موانع مثبت‌اندیشی
برخی از صفت‌های اخلاقی انسان‌ها در روایاتی از امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه به عنوان موانعی برای داشتن ذهن و اندیشه مثبت معرفی شده‌اند که عبارتند از: حسد ورزیدن به دیگران، بخل و تنگ‌نظری و داشتن سوءظن نسبت به افراد دیگر.
به طورکلی افرادی که دارای نگرش مثبت هستند در مقایسه با افراد دیگر در برابر ناملایمات و خصوصاً مشکلات متعدد زندگی امروزی نه تنها ناامید نمی‌شوند و غم و اندوه بر آن‌ها چیره نمی‌شود بلکه از آن به عنوان راهی برای رسیدن به موفقیت و کمال استفاده می‌کنند. اینگونه افراد علاوه بر اینکه از ابتلا به افسردگی‌های ناشی از استرس و اضطراب در امان هستند، از سیستم ایمنی بدنی بالایی نیز برخوردار بوده که آن‌ها را برابر بیماری‌ها تقویت می‌کند. انسان‌ها باید همواره با توکل بر خدا و نعمات و فضل او در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها جنگیده تا پیروز شوند و از هیچ نیرویی ترس و واهمه نداشته باشند.
