در این مطلب می‌خواهیم در مورد کار با متغیرها در SPSS صحبت کنیم. همان‌طور که می‌دانید SPSS یک نرم‌افزار قدرتمند است که برای انجام تمام محاسبات آماری کار شما را تا جای ممکن راحت می‌کند.
هر چه در مورد متغیرها در SPSS و نحوۀ کار با آن‌ها بیشتر بدانید، طبیعتاً کارتان با برنامۀ SPSS راحت‌تر و دقیق‌تر خواهد بود. اول از همه بیایید کمی با خود متغیرها آشنا شویم.
متغیر چیست؟
فرض کنید پرسش نامه‌هایی به یک سری افراد داده‌اید. در این پرسشنامه سؤال‌هایی مثل نام، سن، جنسیت، مقطع تحصیلی و … پرسیده‌اید. حالا می‌خواهید این داده‌ها را وارد برنامه کنید. با انتخاب متغیر برای هر دسته از این داده‌ها، ماهیت آن دسته را تعیین می‌کنید. یعنی مثلاً برای وارد کردن دادههای مربوط به سن، نام متغیر را می‌توانید Age انتخاب کنید.
وقتی از متغیرها برای تعریف داده‌ها استفاده می‌کنید، هم خودتان می‌توانید داده‌ها را راحت‌تر تحلیل کنید و هم هر کس دیگری که دادههای شما را داشته باشد می‌تواند دقیقاً بفهمد که چه کاری روی داده‌ها انجام داده‌اید. خب حالا می‌خواهیم هر کدام از مراحل تعریف متغیر را با هم مرور کنیم.
تعریف متغیرها در SPSS
اول از همه باید برای متغیرها اسم انتخاب کنید و نوع آن‌ها را مشخص کنید که در ادامه در مورد آن‌ها بیشتر توضیح می‌دهیم:
انتخاب نام برای متغیرها
بعد از این که برنامۀ SPSS راباز کردید، گزینۀ Type in date را انتخاب کنید. حالا باید اول نام متغیرها را متناسب با داده‌هایی که قرار است وارد برنامه کنید انتخاب کنید. توجه کنید که نام متغیر باید حتماً انگلیسی باشد، بین حروف نباید فاصله باشد و نباید شامل کاراکترهایی مثل “؟” باشد.
مثلاً می‌توانید برای متغیر با توجه به نوع داده‌ها اسم‌هایی مثل: Name ، Age و …. را انتخاب کنید. اصولاً اول باید متغیری بنویسید که شمارۀ پرسشنامه‌ها را به ترتیب در آن وارد کنید; مثلاً .Data-number نامی که انتخاب کردید را زیر ستون Name وارد کنید.
نکته: اگر می‌خواهید که نام فارسی برای متغیرها داشته باشید، نگران نباشید! در ستون Label می‌توانید نام فارسی متغیر را وارد کنید. در قسمت Label قانون خاصی نداریم و می‌توانید هرطور که بخواهید نام را وارد کنید. در مثال بالا برای Data-number در ستون Label می‌توانید بنویسید شمارۀ پرسشنامه.
انتخاب نوع متغیرها در SPSS
قدم بعدی انتخاب نوع متغیر است. برای این کار لازم است اول با انواع متغیرها در SPSS آشنا شوید. اما اول باید نکتۀ مهمی را در مورد داده‌ها در SPSS بدانید. آن نکته این است که تمام داده‌ها در SPSS باید به صورت عدد باشند. خب در مورد دادههای عددی مثل سن که مشکلی نداریم و همان‌طور عدد را وارد می‌کنیم. اما در مورد داده‌هایی مثل جنسیت، اسم، مقطع تحصیلی و … چطور؟ جواب این است که در مورد این متغیرها یک عدد و یا رشته از اعداد را تعریف می‌کنیم. (این تعریف در ستون Value انجام میشود که در ادامه به طور کامل توضیح می‌دهیم). با این کار در خانه‌های مربوط به داده‌ها فقط اعداد نشان داده می‌شوند، که ما با تعریفی که قبلاً می‌کنیم می‌دانیم هر عدد به چه معنیست.
انواع متغیرها در SPSS
برای دیدن و انتخاب مشخصات و نوع متغیر، اول گزینۀ Variable View را که سمت چپ و پایین محیط نرم‌افزار است انتخاب کنید. حالا زیر ستون Typeروی خانه‌ای که متعلق به متغیر مد نظرتان است کلیک کنید. با این کار یک کادر آبی با علامت سه‌نقطه می‌بینید. روی این کادر کلیک کنید.
حالا در پنجرۀ Variable Type که باز شده است، همۀ مشخصات متغیر مثل نوع، پهنا، رقم اعشار و … را می‌توانید وارد کنید.
همان‌طور که می‌بینید، سمت چپ لیست انواع متغیرهایی که می‌توانید داشته باشید نشان داده شده است. در ادامه در مورد هر یک از این انواع بیشتر توضیح می‌دهیم:
متغیر عددی (Numeric):
متغیر عددی متغیری است که به دادههای کمی اشاره می‌کند. مثلاً برای شمارۀ پرسشنامه که بالاتر گفتیم، همین نوع Numeric را انتخاب می‌کنیم.
متغیر کاما (Commo):
اعداد وارد شده را سه‌تا سه‌تا با کاما جدا می‌کند. مثلاً ۱۲۴,۸۰۰,۰۰۰.
متغیر نقطه (Dot):
اعداد را سه‌تا سه‌تا با نقطه جدا می‌کند. مثلاً ۱۲۴.۸۰۰.۰۰۰.
متغیر نماد علمی Scientific notation)):
اعداد را به صورت نماد علمی نشان می‌دهد.
متغیر تاریخ (Date):
برای نشان دادن تاریخ استفاده میشود.
متغیر دلار (Dollar):
اعداد را به صورت دلار نشان می‌دهد.
متغیر (Custom currency):
برای متغیرهایی که بر حسب واحدهای پولی دیگر هستند استفاده میشود.
متغیر رشته‌ای (String):
برای متغیرهایی که قرار است یک رشته باشند استفاده میشود. مثلاً نام، نام رنگ مورد علاقه و … .
نکته: واضح است که برای هر کدام از متغیرها می‌توانید نوع متفاوتی را انتخاب کنید. لازم نیست همۀ متغیرها از یک نوع باشند.
خانه‌های دیگر پنجرۀ :Variable Type
همان‌طور که می‌بینید در این پنجره قسمت‌های دیگری هم هستند که در ادامه در مورد آن‌ها توضیح می‌دهیم:
در قسمت Width تعداد رقم صحیح عدد و در قسمت Decimal places قسمت اعشاری عدد قرار می‌گیرد. البته مثلاً برای متغیر شمارۀ پرسشنامه، اعشار نداریم. پس این قسمت را برای متغیر پرسشنامه عدد ۰ را می‌گذاریم. برای مثال اگر ۵۰ تا پرسشنامه داشته باشیم، در قسمت Width عدد ۲ را قرار می‌دهیم. چون نهایتاً دو رقم داریم.
خب تا اینجا در واقع ستون‌های Name ، Type ، Width و Decimal را تعیین کرده‌ایم. به علاوه با ستون Label هم آشنا شدیم. اما کارکرد ستون‌های دیگر چیست؟ در ادامه می‌توانید با هر یک از آن‌ها آشنا شوید:
ستون Values:
همان‌طور که گفتیم، داده‌هایی مثل جنسیت را باید برحسب عدد وارد کنیم. در ستون Values باید تعریف کنیم که هر عدد نشان دهندۀ چیست؟ مثلاً در این ستون مشخص می‌کنیم که عدد ۱ نشان دهندۀ مجرد بودن و عدد ۲ نشان دهندۀ متأهل بودن است.
حالا این مقادیر را چطور برای ستون Value تعریف کنیم؟ برای این کار اول زیر ستون Value روی خانه‌ای که مربوط به ردیف متغیر مد نظرتان است کلیک کنید. با این کار سمت راست همان خانه یک کادر کوچک آبی که داخلش علاوت سه‌نقطه است، ظاهر میشود. روی این کادر آبی کلیک کنید.
حالا در پنجرۀ Value Labels که باز شده است، در کادر جلوی Value”” باید عدد را وارد کنید; مثلاً ۱. در کادر جلوی Label”” هم باید مشخصۀ مورد نظر برای عدد ۱، که در این مثال عبارت “مجرد” است را بنویسید. بعد Add را بزنید. حالا دیگر هر جا عدد ۱ باشد، برنامه می‌فهمد که منظور مجرد بودن است. همین کار را در مورد عدد ۲ و متأهل بودن هم باید انجام دهید. لیست همۀ تعریف‌های شما برای این متغیر در آن کادر بزرگ سفید نشان داده خواهد شد.
نکته: توجه کنید که با تعریف کردن اعداد، برای هر متغیر هر جا که عدد ۱ باشد، ستون Label “مجرد” و هر جا که عدد ۲ باشد، ستون Label عبارت ” متأهل ” را برای آن متغیر به طور خودکار نشان می‌دهد.
ستون Missing
اگر داده‌ای به هر دلیلی از دست رفته باشد، دراین ستون مشخص میشود. طبیعتاً روی داده‌هایی که از دست رفته‌اند هیچ محاسبه‌ای انجام نمی‌شود. حالا در چه صورت دادۀ از دست رفته داریم؟ در یکی از حالات زیر:
- فرد یک سؤال را جواب نداده.
- فرد به سؤال جواب اشتباه یا غیر منطقی داده است. مثلاً فردی برای سن نوشته “بله” یا نوشته “۲۰۰”.
- اگر فرد به یک سؤال چند جواب داده باشد.
- اگر به دلیل هر یک از موارد بالا و یا به اشتباه، داده‌ای را وارد نکرده باشید، در این صورت برنامه خود به خود داده را از دست رفته و به صورت “.” در نظر می‌گیرد.
حالا ستون Missing چطور نشان می‌دهد که داده از دست رفته است؟ اینجا هم باید یک کد برای نمایش دادههای از دست رفته تعیین کنید. برای این کار از برگه Variable View در پنجره Data Editor زیر ستون Missing روی خانۀ مربوط به متغیر مورد نظر کلیک کنید و بعد روی علامت سه‌نقطه در همین خانه کلیک کنید.
حالا در پنجرۀ Missing Values که باز شده، در قسمت اول ۳ عدد مختلف برای نشان دادن ۳ حالت گم شدن داده انتخاب کنید (مثلاً ۱، ۲ و ۳). یا در قسمت پایین، یک محدوده از اعداد و یک عدد مجزا انتخاب کنید.
ستون Align
در این قسمت چپ‌چین، راست‌چین یا وسط‌چین بودن متغیر را تعیین می‌کنید.
ستون Messure
در این قسمت اگر گزینۀ Nominal را انتخاب کنید، به این معنی است که بین ترتیب و ارزش متغیرها هیچ کدام بر دیگری برتری ندارند. اگر گزینۀ Ordinal را انتخاب کنید یعنی متغیرهایتان ترتیبی هستند. یعنی بین داده‌ها از لحاظ اولویت و ارزش تفاوتی وجود دارد. البته این گزینه میزان این تفاوت را مشخص نمی‌کند و فقط تعیین می‌کند که کدام یک اولویت بالاتری دارد. گزینۀ دیگر Scale است که علاوه بر تعیین اولویت و ترتیب متغیرها، میزان این تفاوت را هم مشخص می‌کند.
البته انتخاب یک گزینه برای این قسمت ضروری نیست; اما می‌تواند در محاسبات کمکتان کند.
ستون Rule
در این ستون حالت‌های مختلفی وجود دارد که به شرح زیر است:
Input: این گزینه یعنی متغیرها را خودمان دستی وارد می‌کنیم. مثل مثالی که بالاتر گفتیم. بیشتر پروژه‌هایی که قرار است وارد برنامۀ SPSS شوند، متغیرهایی هستند که خودمان تعیین می‌کنیم، پس از نوع Input هستند.
Target: اگر قرار باشد متغیرهایمان از یک سری محاسبات به دست آید (مثل متغیر وابسته در رگرسیون)، متغیرمان در واقع نتیجۀ یک سری محاسبات دیگر است. در نتیجه برای آن Target را انتخاب می‌کنیم.
:Both شامل هر دو نوع متغیر میشود.
:None یعنی نقش متغیر را تعیین نکرده‌ایم. Partition: از این حالت برای دسته‌بندی کردن داده‌ها در دسته‌های جداگانه، برای آموزش، آزمون و اعتبار استفاده میشود.
نکته: در حالت پیش‌فرض، SPSS حالت Input را برای داده‌ها در نظر می‌گیرد.
در این آموزش سعی کردیم در مورد یکی از مهم‌ترین بخش‌های کار با برنامۀ SPSS که کار کردن با متغیرهاست توضیحات لازم را بدهیم. امیداوریم این آموزش برایتان مفید بوده باشد.
