خلاقیت از جمله ویژگی‌ها و توانایی‌های انسان محسوب می‌شود که نقش مهمی را در زندگی ما داشته و توسط آن می‌توان به پیشرفت و ترقی دست یافت. خلاقیت بر روی کیفیت زندگی ما انسان‌ها نیز تأثیر داشته و از این روی از اهمیت بالایی برخوردار است. همه انسان‌ها توانایی و استعداد خلق چیزهای جدید را دارند اما گاهی محیطی که فرد در آن پرورش می‌یابد و بی‌توجهی به این استعداد مانع از شکوفا شدن آن می‌شود. در این مقاله قصد داریم تا به صورت دقیق و کامل به بهترین تعریف خلاقیت بپردازیم، انواع خلاقیت را نام برده و روش‌های پرورش آن را باهم بررسی کنیم. شما نیز اگر به دنبال کشف استعداد خود و یا فرزندتان در خلاقیت هستید این مقاله از مجله مدنویس را از دست ندهید.
خلاقیت چیست؟
خلاقیت در واقع داشتن نوعی ابتکار عمل در انجام دادن کارها محسوب می‌شود. این کارها می‌توانند کارهای مختلفی باشند که ما در طی روز انجام می‌دهیم اما توسط خلاقیت ساده‌تر انجام می‌شوند، و یا کارهای جدیدی هستند که برای پیشرفت در موضوعی استفاده می‌شوند. خلاقیت تعاریف گوناگون و زیادی دارد اما بهترین تعریف خلاقیت که می‌توان آن را به زبان ساده بیان کرد این است که خلاقیت تبدیل ایده، تخیل و رویا به واقعیت است.
افراد خلاق بین چیزهایی که با یکدیگر مرتبط نیستند ارتباط برقرار می‌کنند، حتی می‌توانند نشانه‌های پنهان در انواع موضوعات را درک کنند و با توجه به آن‌ها ایدههای جدید ارائه دهند. در نتیجه، یکی دیگر از تعاریف خلاقیت می‌تواند متصل کردن چیزهای مختلف به یکدیگر باشد. داشتن تجربه‌های مختلف و نوع نگاه متفاوت به موضوعات و محیط اطراف فرد خلاق، می‌تواند در انجام کارهای خلاقانه بسیار مؤثر باشد.
هرکدام از دانشمندان تعریف جداگانه‌ای از خلاقیت دارند که در بین آن‌ها آلبرت انیشتین برای تعریف آن از اصطلاح بازی ترکیبی استفاده کرده و در نامه‌ای به یکی از ریاضیدانان فرانسوی خلاقیت را اینگونه تعریف می‌کند که:
“ گویا کلمات یا زبان هیچ نقشی در سیستم فکری من ندارند. به نظر من موجودات که عناصری هستند در خدمت افکار من، مانند نشانه‌ها و تصاویر کم‌وبیش واضحی هستند که می‌توانند بازتولید شوند یا باهم ترکیب شوند. البته بین این عناصر و مفاهیم منطقی‌شان یک ارتباط ویژه وجود دارد و واضح است که هدف و مطلوب ما این است که بتوانیم نهایتاً به این ارتباط و پیوند منطقی مفاهیم با هم دست یابیم. اما از منظر روان‌شناختی، به نظر می‌رسد این بازی ترکیبی برای تفکر خلاق و مولد، حیاتی باشد. “
انواع خلاقیت
-
خلاقیت‌های کلامی
قسمت بزرگی از خلاقیت‌های بشری را خلاقیت کلامی تشکیل می‌دهد. این نوع از انواع خلاقیت، در ایده‌هایی به شکل کلامی، نوشتاری و نمادهای زبانی خود را نشان می‌دهند. سخنوران، نویسندگان، شاعران، موسیقیدانان و … در زمینه خلاقیت کلامی توانایی فوق العاده بالایی دارند. برخی فعالیت‌ها به تقویت خلاقیت کلامی بسیار کمک می‌کنند. برای مثال نویسندگی، قصهگویی، شعر و سرود همگی در این دسته جای دارند:
نویسندگی:
نویسندگی از آن دست فعالیت‌هایی است که زمینه مناسبی را برای پرورش خلاقیت در شما فراهم می‌کند. نویسندگی با زمینه‌هایی چون انعطاف‌پذیری، ابتکار، هوش، تخیل ارتباط مستقیم دارد و هرچه شما در این زمینه‌ها توانایی بیشتری داشته باشید خلاقیت شما نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین نوشتن، به تفکر و قدرت تخیل بسیار وابسته است و پیدا کردن مهارت در آن‌ها، اثرهای بسیار خلاقانه‌ای را به وجود می‌آورد.
قصه گویی:
قصهگویی نیز به طور مستقیم برروی پرورش خلاقیت کلامی اثر می‌گذارد. همه کودکان به شنیدن قصه قبل از خواب علاقه دارند، خصوصاً اگر به فردی که علاقه دارند برایشان قصه بگوید. قصهگویی خلاق به قصه‌ای گفته می‌شود که بتواند ذهن کودک را به تخیل و تصویرسازی وا دارد و همچنین کودک باید بتواند هنگام شنیدن قصه، خودش را در زمان‌ها و مکان‌های مختلف تصور کند. از دیگر ویژگی‌های قصهگویی بایستی به ذکر تجربه‌های متفاوت در داستان برای کودکان اشاره کرد تا ذهن آن‌ها به سوی تحلیل، تفکر و ابتکار هدایت شود.
شعرخوانی:
یکی دیگر از روش‌های پرورش خلاقیت کلامی، خواندن شعر و سرود برای کودکان است. شعرخوانی نیز مانند قصهگویی از جمله فعالیت‌هایی است که تقریباً در بیشتر محیط‌های آموزشی برای کودکان استفاده می‌شود و کودکان نیز حفظ کردن اشعار و سرودهای کودکانه را بسیار دوست دارند. شعر و سرود، به دلیل ریتم و آهنگی که دارند توجه کودکان را بسیار به خود جلب می‌کند. با استفاده از این روش اعتماد به نفس کودک افزایش یافته و بدین ترتیب خلاقیت در او شکل می‌گیرد.
-
خلاقیت تجسمی
خلاقیت تجسمی، ابراز خلاقیت در قالب تصویر بوده و ایده فرد خلاق به صورت یک طرح و یا تصویر است. افرادی که دارای خلاقیت تجسمی هستند قدرت تجسم فضایی بالایی دارند. بسیاری از طراحان، مجسمه‌سازان، نقاشان، کارگردانان و معلمان بزرگ و برجسته، از چنین خلاقیتی برخوردار هستند. برای پرروش خلاقیت تصویری، مهم‌ترین فعالیت نقاشی است. بنابراین می‌توانید با تمرین نقاشی کردن این خلاقیت را در خودتان افزایش دهید.
-
خلاقیت هنری
خلاقیت هنری که موسیقی بخش بزرگی از آن را تشکیل می‌دهد از جمله فعالیت‌هایی است که شاید به طور مستقیم توانایی کلامی در آن دخالتی نداشته باشد، اما به دلیل آنکه به مؤلفه‌های زبانی وابسته است، با خلاقیت کلامی ارتباط دارد. اگر ذهن شما توانایی تولید و ترکیب خلاقانه نداشته باشد، در تولید ریتم، ملودی و هارمونی موسیقی نیز توانایی لازم را نخواهید داشت. بنابراین موسیقی نیز مانند نقاشی، نویسندگی و شعر، جزو محصولات خلاقانه ذهن است.
*کتاب داستایوفسکی و روند خلاقیت
-
خلاقیت مکانیکی
در بهترین تعریف خلاقیت، خلاقیت مکانیکی جایگاه ویژه‌ای داشته و از جمله مهم‌ترین مؤلفه‌های خلاقیت به حساب می‌آید که در دنیای امروز به شکل زیادی شاهد آن‌ها هستیم. در این نوع خلاقیت افراد با استفاده از اندیشه و مهارت‌های خود به ابداع وسایل و آفرینش اشیا می‌پردازند. اختراع خودروها، هواپیماها، رایانه، تلفن همراه و … نمونه‌هایی از خلاقیت مکانیکی که ساخته دست انسان هستند می‌توان نام برد. کاردستی از جمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند خلاقیت مکانیکی را در کودکان افزایش داده و کودکان نیز به انجام آن علاقه‌مند هستند. معمولاً بیشتر مؤسسه‌هایی که کودکان در آن‌ها در سنین پایین آموزش می‌بینند وسایل را به صورت خام با مدل و الگویی تقریباً آماده در اختیار کودکان قرار می‌دهند تا در استفاده از آن‌ها خلاقیت خود را شکوفا کنند.
تفاوت خلاقیت و نوآوری
خلاقيت در واقع ترکیب کردن ایده‌ها به صورت منحصر به فرد است اما نوآوری به فرآیندی گفته می‌شود که فرد با استفاده از آن ایدههای خلاقانه، محصول، خدمات و یا روش‌های جدید عملیاتی را ارائه می‌دهد. با توجه به این گفته، بهترین تعریف خلاقیت در این تفاوت را می‌توان ابداع نام برد و نوآوری را وسیله‌ای برای استفاده از این ایدههای خلاقانه دانست که به صورت یک محصول ارائه می‌شود.
۵ روش ساده برای پرورش خلاقیت
۱. توجه به صداهای محیط اطراف
بسیاری از افراد هنگام کار برروی پروژه‌های خلاقانه ترجیح می‌دهند که در سکوت و مکانی که آرام است کار خود را انجام دهند اما ثابت شده است که صداهای محیط (غیر از صداهای گوش‌خراش و نابهنجار) برای تقویت تفکر خلاق بهتر از سکوت هستند. اگرچه سکوت برای تمرکز روی حل مشکلات و کارهای دقیق مناسب‌تر است، اما نشستن در کافه و گوش دادن به برخی از صداها برای تفکر خلاق بهتر عمل می‌کنند. با توجه به بهترین تعریف خلاقیت که گفته شد این کار سبب پرورش خلاقیت شده و فعالیت‌های ذهنی را برای خلق ایده افزایش می‌دهد.
۲. گوش دادن به موسیقی
همانطور که در بخش انواع خلاقیت نیز به آن اشاره کردیم موسیقی از جمله روش‌هایی است که توسط آن می‌توان خلاقیت را شکوفا کرد. هر فردی با توجه به علاقه‌ای که به موسیقی دارد، سبک خاصی را گوش می‌دهد اما برای پرورش خلاقیت توصیه می‌شود که سبک جدیدی از موسیقی را امتحان کنید. به راحتی می‌توانید در اینترنت سبک‌های مختلف را پیدا کرده و از آن‌ها استفاده کنید. موسیقی جدید، قدرتی دارد که می‌تواند مناطق مختلف مغز شما را لمس کند و تغییرات شیمیایی در آن تولید می‌شود که توانایی‌های خلاقانه را در ما تقویت می‌کند.
۳. پیادهروی
در بهترین تعریف خلاقیت و روش‌های پرورش آن پیادهروی از جمله آسان‌ترین روش‌ها محسوب می‌شود. شما با پیادهروی کردن به راحتی می‌توانید دنیای پیرامون خود را مشاهده کنید و از آن‌ها ایده بگیرید. ۲۰ دقیقه پیادهروی در طول روز و دقت به جزئیات می‌تواند بسیار در ایجاد افکار خلاقانه مفید باشند. به خورشید نگاه کنید، به برخورد و رفتار مردم دقت کنید، گل‌ها را ببویید، برگ‌های افتاده برروی زمین را تماشا کنید و از آرامش دنیای اطراف خود لذت ببرید و خودتان را برای شکوفایی ایده‌هایتان آماده کنید.
۴. استفاده از محدودیت‌ها!
افرادی که در حوزه هنری فعالیت دارند معتقد هستند که آزادی در خلق ایده‌ها بسیار مؤثر است. اما ثابت شده است که ذهن افراد در محدودیت‌ها بیشتر به تولید افکار خلاقانه منجر می‌شود. به عبارت دیگر از بهترین تعریف خلاقیت می‌توان به‌عنوان توانایی پشت سر گذاشتن محدودیت‌ها نیز یاد کرد.
۵. بازدید از نمایشگاه‌های هنری
بازدید از نمایشگاه‌های هنری در زمینه عکاسی، مجسمه‌سازی، سفال‌گری و … می‌تواند در پرورش خلاقیت نقش بسیار زیادی داشته باشد.
